روزی در قرن هفده میلادی، خانمی در انگلستان در یکی از دندانهای نیش بالایش احساس درد می کند. به همین دلیل مطابق روال رایج آن دوران که دندان خراب را می کشیدند، دندان نیشش را برایش می کشند. اما کشیدن دندان، مشکل آن خانم را حل نمی کند و او خیلی زود متوجه می شود که از سوراخ مربوط به دندان کشیده شده چرک ترشح می کند.
تا اینجای کار خیلی وحشتناک بود اما این تازه شروع ماجرا بود.
در تلاش برای یافتن علت، آن خانم متوسل به اشیائی چون مداد و پر مرغ می شود تا سوراخ دندان کشیده شده را جستجو کند. اما طولی نمی کشد که با عجله خود را به دکتر می رساند و به او می گوید که مغزش را سوراخ کرده است.
خوشبختانه دکتری که به او مراجعه می کند، دقیقا می دانسته چه اتفاقی افتاده است. در قرن هفده، پزشکان زیادی نبودند که اینقدر با آناتومی صورت آشنایی داشته باشند تا بتوانند توضیح دهند چگونه یک شیء دراز و باریک از سوراخ دندان وارد می شود و ناگهان به جمجمه می رسد. اما ناتانیل هایمور به قدری دانش و اطلاعات داشت که این مسأله ی آناتومی برایش به سادگی قابل حل بود.
به عبارت دیگر: بیمار قصه ی ما با پر مرغ مغزش را لمس نکرده بود. او در واقع به آنتروم هایمور دست انداخته بود که امروزه با نام سینوس فکی شناخته می شود -که یک فضای خالی عمدتا مملو از هوا در مجاورت بینی است. هایمور برای اینکه این موضوع را برای بیمارش توضیح دهد جتی بعضی نقشه های آناتومی مربوطه را هم به او نشان داد.
برای دهه های متمادی تصور بر این بود که هایمور نخستین کسی بوده که نقشه های دقیق سینوس فکی را ترسیم کرده است. اما در سال ۱۹۰۱، نقشه های علمی لئوناردو داوینچی کشف شد که به محققان نشان می داد که این هنرمند بزرگ یک تصویر بسیار دقیق از سینوس فکی را صد سال پیش از هایمور ترسیم کرده است.
هرچند کسی پیش از داوینچی و هایمور چنین نقشه های دقیقی از سینوسها رسم نکرده بود، اما مردم هزاران سال بود که سینوسها را می شناختند. مصریان باستان به علت اینکه در جریان مومیایی کردن، مغز جسدها را از راه بینی بیرون می آوردند، از وجود سینوسها مطلع بودند. هرچند آنها برای اینکار از سینوس فکی استفاده نمی کردند بلکه از سینوس پرویزنی بهره می بردند. بله درست است: چندین نوع سینوس وجود دارد. در حقیقت چهار نوع اصلی از سینوس وجود دارد: فکی، پرویزنی، پیشانی و شب پره ای.
پس ما تعدادی حفره در سرمان داریم و وقتی این حفره ها یا سینوسها دچار مشکل می شوند ممکن است باعث دندان درد شوند. جالب است! اما چرا؟ هدف وجودی این مخازن هوا در میان استخوانهای سر چیست؟
آناتومی حفره ها
سینوسهای فکی در هر دو طرف بینی در میان استخوانهای گونه و بالای دندانهای نیش و آسیا قرار دارند و همانگونه که از داستان آن بیمار قرن هفدهمی پیداست، گاهی ریشه ی این دندانها به داخل سینوس فکی نفوذ می کند.
سینوسهای پیشانی در پیشانی و درست بالای ابروها قرار دارند. سینوسهای پرویزنی در میان چشمها قرار دارند و سینوسهای شب پره ای پشت بینی هستند.
همه ی این سینوسها با کانالهای کوچکی به یکدیگر و به بینی متصلند.
بافت مخصوص این سینوسها مخاط را تولید می کند. نیروی جاذبه باعث می شود که مخاط وارد حفره ی بینی شود.
بعضی محققان بر این باورند که سینوسها به طور تصادفی در جریان تکامل بشر ایجاد شده اند و هیچگونه وظیفه ی مشخصی ندارند. به مرور زمان که ما رشد می کنیم سینوسها هم گسترش پیدا می کنند و شکلشان تغییر می کند. به همین خاطر برخی متخصصان ادعا می کنند که سینوسها در اثر جویدن تغییر شکل می دهند. برخی فکر می کنند که فشار هوا در شکل گیری سینوسها نقش دارد. اما هنوز پاسخ روشن و قطعی برای اینکه سینوسها به چه کار می آیند پیدا نشده است. آنچه که به این معماها دامن می زند غیر متقارن بودن سینوسهاست. هر یک از این حفره ها اندازه و شکل منحصر به فرد خود را دارد به گونه ای که مثل اثر انگشت آن حفره را از دیگر حفره ها متمایز می کند.
علاوه بر اینکه نمی دانیم سینوسها چگونه به وجود آمده اند، هنوز نمی دانیم که چرا به وجود آمده اند. حدود دو هزار سال پیش، جالینوس، پزشک مشهور یونانی، معتقد بود که سینوسها برای این به وجود آمده اند تا وزن سر را کاهش بدهند. بعدها برخی نظریه پردازان بر این باور بودند که سینوسها به تنظیم دما و رطوبت هوایی که تنفس می کنیم کمک می کنند، یا اینکه از فشار بر حفره ی بینی در هنگام عطسه کردن می کاهند، یا برای تولید مخاط لازم هستند، یا به بو کردن کمک می کنند، و یا اینکه اتاقهای تشدیدی برای تولید صدای ما هستند. این نظریات موجه به نظر می رسند اما واقعیت این است که همه ی آنها رد شده اند. چون نمی دانیم سینوسها برای چه به وجود آمده اند پس نمی توانیم بگوییم که آیا هر سینوسی وظیفه های متفاوت از سینوس دیگر دارد یا نه.
یکی از جنجالی ترین نظریه ها درباره ی سینوسها به نظریه ی بحث برانگیز “میمون آبزی” مرتبط است. بر اساس این نظریه انسانها بر خلاف نظر رایج در صحرای آفریقا تکامل نیافته اند بلکه در ساحل رودخانه ها، دریاچه ها و اقیانوسها تکامل پیدا کرده اند. اگر این نظریه درست باشد، می تواند برخی از ویژگیهای خاص انسان را که او را از میمونها متمایز و به حیوانات دریایی شبیه می کند توضیح دهد، مثلا نداشتن پشم، مغز بزرگ، چربی، و سینوسها. داشتن سینوس هم بر اساس این نظریه کاملا منطقی به نظر می رسد چرا که جمجمه ی پر از هوا بسیار آسانتر از جمجمه ی بدون هوا روی آب می ماند.
اما فارغ از اینکه سینوسها به چه علتی تکامل پیدا کرده اند، نمی توان انکار کرد که آنها فوایدی هم دارند. در سال ۱۹۹۵ میلادی، کشف شد که سینوسها مقادیر زیادی گاز اکسید نیتریک (NO) تولید می کنند. گاز اکسید نیتریک می تواند فشار خون را بالا ببرد و خواص ضد باکتری دارد. به عبارت دیگر، گاز موجود در بینی شما احتمالا به جلوگیری از رشد میکروبها در حفره ی بینی کمک می کند. البته توجه داشته باشید که وظایف کنونی یک عضو بدن لزوما ربطی به دلایل تکامل آن ندارد و نباید این دو با هم اشتباه گرفته شوند. صرفا به این دلیل که سینوسها گاز اکسید نیتریک تولید می کنند دلیل بر این نیست که به همین منظور هم تکامل پیدا کرده اند. تولید گاز می ممکن است اثر جانبی و تصادفی یک فرآیند متفاوت باشد.
با وجود اینکه سینوسها به دستگاه ایمنی بدن کمک می کنند، اما می دانیم که همیشه در این کار موفق نیستند و گاهی این حفره های موجود در جمجمه از چیزهایی غیر از یک گاز مفید پر می شوند.
سینوسهای بیمار
برای سینوسها خیلی مشکلات می تواند پیش بیاید. به عنوان نمونه ممکن است شما یک سینوس اضافه داشته باشید! ظاهرا ده درصد انسانها به خاطر تغییرات ژنتیکی دارای یک فضای خالی اضافه در سرشان هستند. اما فضای موجود در سر حجم مشخصی دارد و داشتن یک سینوس اضافه به این معنی است که جا برای دیگر سینوسها تنگ می شود و در نتیجه مجرای بین سینوسها و حفره ی بینی کوچکتر می شود. هرچقدر مجرای بین سینوسها و حفره ی بینی کوچکتر باشد، بدتر است. وقتی این مجراها مسدود می شوند، مشکلات شروع می شوند.
این مجراها حتی در صورت نبود یک سینوس اضافه هم می توانند تنگ و کوچک باشند. در هر حال، مجرای بین سینوس و حفره ی بینی، هیچ وقت مسیر فراخ و بازی نیست. این مجراها کوچکند و به راحتی به دلیل تورم بافتهایشان در اثر سرماخوردگی یا حساسیت، مسدود می شوند. نتیجه اصلا مطلوب نیست: فشار و سردرد، آبریزش بینی، سرفه، از دست دادن حس بویایی، گوشهای گرفته و گاهی حتی خون دماغ. سردردها معمولا به مشکلات سینوسی ارتباط دارند زیرا وقتی حرکت هوا و مایعات در سینوسها مسدود می شود فشار در آنها افزایش پیدا می کند.
همه ی این علائم با ورم سینوس که مانع عبور مخاط به سمت حفره ی بینی می شوند ارتباط دارند. وقتی این کانالها به مدت طولانی مسدود باشند و به گوش میانی فشار بیاورند ممکن است باعث مشکلات ثانویه همچون وزوز گوش شوند. در برخی موارد، مشکلات مزمن سینوسی و خون دماغها می تواند علائم مشکلات جدی تری باشد – پس اگر مشکل سینوستان حل نمی شود و یا اگر تب، خستگی مفرط یا علائم دیگر دارید به پزشکتان مراجعه کنید.
پیشگیری و درمان گرفتگی سینوس
در رسوم ادیان باستانی شبه قاره هند، مراحل والای عبادت با دقت و توجه به نحوه ی تنفس حاصل می شود. تنفس پاکیزه و راحت از اهمیت بالایی برخوردار است. سرماخوردگی و حساسیتی که منجر به انسداد مجراهای تنفسی می شوند، مطلوب نیستند، بنابراین یوگی ها روشی ابداع کردند به نام “جالانتی” که در زبان سانسکریت به معنای شستشوی بینی است.
مفهوم این روش ساده اما هوشمندانه است. کمی نمک به مقداری آب گرم اضافه کنید و آن را به یک قوری منتقل کنید. در روشویی سرتان را خم کنید به نحوی که یک سمت صورتتان رو به پایین و سمت دیگر رو به بالا باشد. نوک لوله ی قوری را در سوراخ دماغتان که رو به بالاست قرار دهید و محتوای قوری را در دماغتان بریزید. احساس عجیبیی به شما دست می دهد وقتی آب حفره ی بینیتان را پر می کند و عجیبتر وقتی که آب از سوراخ دماغتان که به سمت پایین است بیرون می ریزد. وقتی همه ی آب مصرف شد، دماغتان را خالی کنید تا هرگونه اضافات از آن بیرون بریزد.
شستشوی بینی با قوری روشی است که پزشکان توصیه و تأیید می کنند و یک روش ایمن و مؤثر برای تمیز کردن بینی و ناحیه ی اطراف آن است به شرط آنکه قوری و آب موجود در آن استریل باشد. افزودن نمک به آب نکته ی کار است و باعث می شود که جریان آب در مجرای بینی برای شما راحت باشد و از احساس نامطبوع عبور آب از بینی که در هنگام وارونه شدن در استخر به شما دست می دهد پیشگیری می کند.
همچنین مهم است که از آب مقطر یا آب جوشیده استفاده کنید. اگر از آب شیر استفاده می کنید آن را از صافی ریز عبور دهید و برای اطمینان آب را بجوشانید و قبل از شستشو صبر کنید آب خنک شود.
مشکلات سینوسی گاهی با نوشیدن آب زیاد حل می شوند، چرا که آب مخاط را رقیق می کند و به آن امکان می دهد که راحتتر خارج شود. پیچاندن یک حوله ی گرم دور سرتان کمک می کند که ورم بافتهای سینوس بخوابد و تنفس بخار – از دوش یا بخور – مجراهای بینی را مرطوب می کند.
منبع: www.howstuffworks.com