آبسه یکی از بدترین چیزهایی است که می تواند در دهان اتفاق بیافتد. بدن انسان هم این را می داند. بگذارید در ابتدا تصویر اتفاقی که می افتد را مجسم کنیم: آبسه دندان یک توده از یک چرک غلیظ به رنگ مخلوطی از سفید و زرد و سبز است. چرک موچود در آبسه حاوی باکتری است. بدن ما از وجود باکتری در آبسه مطلع است. دفاع طبیعی بدن در برابر این باکتری تشکیل یک جداره ی بسته به دور چرک است تا از گسترش باکتری در بدن جلوگیری کند.

خیلی وقتها آبسه درون دندان و در کانال ریشه تشکیل می شود و در دیگر مواقع در لثه و در پایه دندان ایجاد می شود. در هر صورت چه آبسه در خارج از دندان تشکیل شود و چه در داخل دندان، همیشه در اثر فشار ممتد ناشی از ورم آن دردناک است و باید تخلیه و تمیز شود. گاهی روزنه های کوچکی از طریق دندان یا بافتهای دهان در ناجیه ی آّبسه ایجاد می شود که مقداری از چرک می تواند از طریق آن خارج شود، اما این روند آهسته ی خروج چرک برای رها شدن دهان و بدن از عفونت آّبسه کفایت نمی کند.

پاره کردن یکباره ی آبسه راه مؤثری برای خارج کردن چرک درون آن است اما تنها گام اول به حساب می آید. اصولا آبسه را باید دندانپزشک حرفه ای پاره کند اما گاهی پیش می آید که آبسه خود به خود و ناگهانی پاره می شود. درست مثل لاستیک خودرو که بیش از حد باد شده باشد و در اثر عبور از روی یک سنگ تیز و کوچک می ترکد. آبسه ی دهان هم همین شکلی است و یک ذره از غذا که به طور عادی در دهان خرد می شود می تواند به آبسه بخورد و آن را پنچر کند و مواد عفونی را در سراسر دهان پخش کند. گاهی هم ورم بیش از حد به خودی خود باعث ترکیدن می شود.

اما وقتی که دندانپزشک حرفه ای با تسلط کامل و به شکل کنترل شده آبسه را پاره کند، می تواند با تدابیری جلوی گسترش باکتری را بگیرد و دیگر دشواریهای ترکیدگی غیر منتظره آبسه در دهان هم به وجود نمی آید.

حالا که می دانید آبسه چیست شاید بخواهید بدانید چطور می توان از آبسه پیشگیری کرد. آبسه اغلب نتیجه ی عدم رعایت بهداشت و پاکیزگی دهان و دندان است اما می تواند در اثر جراحت دندان هم ایجاد شود. ترک در مینای دندان روزنه هایی ایجاد می کند که باکتریها می توانند از طریق آنها در دندان جمع شوند. بیشتر اوقات شما درد را در هنگام تجمع چرک احساس می کنید و ممکن است خود ورم را نبینید.

چگونه می توان فهمید که یک درد در ناحیه ی دهان در اثر آبسه است؟ آیا باید به دندانپزشک مراجعه کنید؟

علل و علائم آّبسه ی دندان

عفونت وقتی اتفاق می افتد که باکتری ها تکثیر می شوند و مواد سمی و شیمیایی حاصل از فعالیتشان در بدن یا بخشی از بدن پخش می شود. چرک آبسه که درباره ی آن صحبت کردیم، از مقدار زیادی باکتری های زنده و در حال تکثیر، بافتهای تجزیه شده و سلولهای خون تشکیل شده است. بخش مربوط به سلولهای خون احتمالا پر از گلبولهای سفیدی است که بدن برای مبارزه با باکتریها به ناحیه ی دچار عفونت فرستاده است. وقتی در بدن عفونتی وجود داشته باشد، یکی از اولین علائم آن سرخی و ورم است که نشان می دهد سلولهای خون به سمت عفونت هجوم آورده اند تا با باکتری ها بجنگند و حضور آنها را محدود کنند. این ورم ناشی از فعالیت گلبولهای سفید به رها شدن از دست باکتریها کمک می کند اما در عین حال با کش آمدن بافتها باعث درد می شود و به محل دچار عفونت فشار می آورد.

در آبسه دندان، گاهی عصب دندان در اثر عفونت باکتریای می میرد و درد متوقف می شود و سپس آبسه تشکیل می شود. بنابراین هر چند که درد یکی از علائم معمول آبسه است ولی گاهی آبسه بدون درد تشکیل می شود و تا هنگامی که به مراحل پیشرفته نرسد درد احساس نمی شود. در هر صورت آبسه چه دردناک باشد و چه نباشد علائم آن و عفونت همراهش به قرار زیر است:

• درد دندان یا لثه که متوقف نمی شود
• دردی شبیه فرو رفتن سوزن در هنگام گاز زدن یا جویدن
• تیر کشیدن غیرمنتظره و ناگهانی دندان
• حساسیت دندان  یا ریشه ی آن به سرما و گرما
• ورم یا سرخ شدن لثه
• بوی بد مداوم نفس
• احساس اینکه مایعی درون دهان نشت می کند به نحوی که مزه ی بدی در دهان ایجاد می کند و نفس را بدبو می کند
• غدد متورم یا تحریک شده در اطراف گلو و چانه
• ورم و پف صورت یا گونه ها
• تب و احساس کسالت

چون آبسه اغلب عفونتی در وسط یکی از دندانها است، همیشه علائم قابل دیدنی ندارد اما معمولا مشکلاتی با طعم و بو و حساسیت به وجود می آورد که شما را ناچار به رفتن به دندانپزشک می کند. دندانپزشک با معاینه ی لثه و دندان کار را شروع می کند و دنبال نقاط دردناک یا دارای نشتی می گردد. تصاویر رادیولوژی می تواند نشان دهد که آیا آسیبی به استخوانها یا لثه های پیرامون رسیده یا نه. اگر جراحتی در دهان و دندان ایجاد شود باید به دکتر مراجعه کرد تا از عدم وقوع آبسه اطمینان حاصل شود. موارد دیگری که ممکن است منجر به آبسه شود بیماری لثه، پرشدگی دندان که از بین رفته باشد وآسیب به ریشه های دندان می باشد. همه ی اینها می تواند نشانه ی این باشد که بهداشت دهان و دندان به خوبی رعایت نشده است. هر چند گاهی آبسه می تواند صرفا در اثر گیر کردن خرده ای از غذا در بین دندان و لثه به وجود بیاید.

علائم عفونت جدی شامل درد عمیق و تند و ورم صورت است و در آن صورت باید فورا به دندانپزشک مراجعه کنید – و یا به اورژانس. عفونت آبسه می تواند با استفاده از جریان خون به باقی بدن سرایت کند و باعث بیماری و حتی مرگ شود.

مرگ در اثر دندان درد؟ نه، اما عفونتهای مربوطه می تواند شما را بیمار کند و شرایط را وخیم کند. هرچند در بیشتر موارد، شما می توانید پیش از آنکه عفونت در بدن پخش شود آن را شکست دهید.

درمان آبسه ی دندان

یکی از واژه های ترسناک در ارتباط با آبسه “روت کانال” است. در شرایط عفونت وخیم یا آسیب به استخوان ممکن است برای رها شدن از شر آبسه و ترمیم آسیبهای عفونت، لازم باشد دندان را بکشند. دسترسی به داخل دندان برای بررسی میزان آسیبهای وارد شده و خارج کردن ریشه ی دچار عفونت، روت کانال نامیده می شود. روت کانال همچنین نام کانالی است که در عمق دندان قرار دارد. آبسه را می توان خالی کرد، تراشید و تمیز کرد و سپس راه آن را بست تا از آسیبها و دردهای احتمالی آینده پیشگیری شود. روت کانال یک راه حل رایج برای درمان آبسه ای است که درون دندان ایجاد می شود.

در مورد آبسه ای که بین دندان و لثه اتفاق می افتد، باید آبسه را برداشت و آن ناحیه را به خوبی تمیز کرد. اما برای کامل شدن درمان باید یک قدم دیگر برداشته شود. هرچند که آبسه و چرک درون آن برداشته شده ولی باید باکتری هم کشته شود. اغلب باکتری به نواحی مجاور لثه و لا به لای دندانها سرایت می کند و دندانپزشک باید برای از بین بردن باکتری آنتی بیوتیک تجویز کند. آنتی بیوتیکها باکتری را در محل چرک از بین می برند و از سرایت آن به خون جلوگیری می کنند. آبسه ی درون دندان را هم می توان با آنتی بیوتیک درمان کرد.

اگر آبسه صرفا تخلیه شود و درمان نشود، درد آن تسکین پیدا می کند اما عوارض جانبی ناشی از باکتری می تواند باعث بروز کیست وعفونت در فک، سینه پهلو، عفونت خون، عوارض قلبی، آبسه مغزی و دیگر شرایط خطرناک و مرگبار شود. افراد دارای دستگاه ایمنی ضعیف بیشتر در معرض این خطرها هستند. همچون هر بیماری دیگری که نیاز به درمان آنتی بیوتیکی دارد، لازم است که آنتی بیوتیک تجویز شده حتی پس از از بین رفتن علائم آبسه به طور کامل مصرف شود.

آیا می توان تحت شرایط آبسه را در خانه درمان کرد؟ آیا آبسه ای که خود به خود می ترکد خودش درمان نمی شود؟ در یک کلام پاسخ به این سوالات نه است. شما می توانید آبسه را از دهانتان خارج کنید اما نمی توانید عفونت آن را بدون درمان از بدنتان بیرون کنید. البته می توان با مسکن به کاهش درد کمک کرد.

پیشگیری و تسکین آبسه دندان

رعایت کامل بهداشت دهان و دندان به پیشگیری از آبسه کمک می کند. پوسیدگی دندان، مینای دندان را خراب می کند و راه را برای ایجاد آبسه هموار می کند. بیماری لثه حفره های نسبتا بزرگی را بین دندان و لثه ایجاد می کند که غذا و باکتری می توانند در آنها جمع شوند. رژیمهای غذایی پرقند و غیر مقوی خطر تبدیل مشکلات دهان و دندان به آبسه را بیشتر می کنند. دندانهای آسیب دیده در اثر ضربه هم مکان ایده آلی برای ورود باکتریها فراهم می کنند. همیشه بلافاصله پس از هر شکستگی دندان یا خراب شدن پرشدگی دندان، به دندانپزشک مراجعه کنید.

اگر دندانتان درد می کند یا حساس شده است در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید.  شستشو با آب نمک و خوردن مسکن و داروهای ضد ورم می تواند درد را در کوتاه مدت  تسکین دهد و علائم را کاهش دهد و حتی مقداری از چرک جمع شده در آبسه را تخلیه کند. اما در برابر وسوسه ترکاندن آبسه مقاومت کنید. حتی اگر آبسه خود به خود ترکید و دردش هم تسکین پیدا کرد و هیچ علامت دیگری هم مشاهده نکردید به خاطر داشته باشید که عفونت باکتریایی می تواند مخفیانه و بدون درد در دندان و حتی استخوانهای فک نفوذ کند.

آبسه ی دندان در بیشتر موارد قابل درمان است و می توان دندانها را با خارج کردن عفونت از خطر نابودی در اثر آبسه نجات داد. تمیز نگه داشتن دندانها، سالم نگه داشتن لثه و پر کردن حفره ها و پوسیدگی ها و جراحتهای دندان از عفونت آبسه پیشگیری می کند. مسواک زدن با خمیر دندان فلوراید و معاینه ی منظم دندانها از دیگر عوامل بازدارنده هستند. دنبال کردن درمان آنتی بیوتیکی پس از تشکیل آبسه از سرایت باکتری به دیگر نقاط بدن پیشگیری می کند.

منبع: www.howstuffworks.com

روزی در قرن هفده میلادی، خانمی در انگلستان در یکی از دندانهای نیش بالایش احساس درد می کند. به همین دلیل مطابق روال رایج آن دوران که دندان خراب را می کشیدند، دندان نیشش را برایش می کشند. اما کشیدن دندان، مشکل آن خانم را حل نمی کند و او خیلی زود متوجه می شود که از سوراخ مربوط به دندان کشیده شده چرک ترشح می کند.

تا اینجای کار خیلی وحشتناک بود اما این تازه شروع ماجرا بود.

در تلاش برای یافتن علت، آن خانم متوسل به اشیائی چون مداد و پر مرغ می شود تا سوراخ دندان کشیده شده را جستجو کند. اما طولی نمی کشد که با عجله خود را به دکتر می رساند و به او می گوید که مغزش را سوراخ کرده است.

خوشبختانه دکتری که به او مراجعه می کند، دقیقا می دانسته چه اتفاقی افتاده است. در قرن هفده، پزشکان زیادی نبودند که اینقدر با آناتومی صورت آشنایی داشته باشند تا بتوانند توضیح دهند چگونه یک شیء دراز و باریک از سوراخ دندان وارد می شود و ناگهان به جمجمه می رسد. اما ناتانیل هایمور به قدری دانش و اطلاعات داشت که این مسأله ی آناتومی برایش به سادگی قابل حل بود.

به عبارت دیگر: بیمار قصه ی ما با پر مرغ مغزش را لمس نکرده بود. او در واقع به آنتروم هایمور دست انداخته بود که امروزه با نام سینوس فکی شناخته می شود -که یک فضای خالی عمدتا مملو از هوا در مجاورت بینی است. هایمور برای اینکه این موضوع را برای بیمارش توضیح دهد جتی بعضی نقشه های آناتومی مربوطه را هم به او نشان داد.

برای دهه های متمادی تصور بر این بود که هایمور نخستین کسی بوده که نقشه های دقیق سینوس فکی را ترسیم  کرده است. اما در سال ۱۹۰۱، نقشه های علمی لئوناردو داوینچی کشف شد که به محققان نشان می داد که این هنرمند بزرگ یک تصویر بسیار دقیق از سینوس فکی را صد سال پیش از هایمور ترسیم کرده است.

هرچند کسی پیش از داوینچی و هایمور چنین نقشه های دقیقی  از سینوسها رسم نکرده بود، اما مردم هزاران سال بود که سینوسها را می شناختند. مصریان باستان به علت اینکه در جریان مومیایی کردن، مغز جسدها را از راه بینی بیرون می آوردند، از وجود سینوسها مطلع بودند. هرچند آنها برای اینکار از سینوس فکی استفاده نمی کردند بلکه از سینوس پرویزنی بهره می بردند. بله درست است: چندین نوع سینوس وجود دارد. در حقیقت چهار نوع اصلی از سینوس وجود دارد: فکی، پرویزنی، پیشانی و شب پره ای.

پس ما تعدادی حفره در سرمان داریم و وقتی این حفره ها یا سینوسها دچار مشکل می شوند ممکن است باعث دندان درد شوند. جالب است! اما چرا؟ هدف وجودی این مخازن هوا در میان استخوانهای سر چیست؟

‎آناتومی حفره ها

سینوسهای فکی در هر دو طرف بینی در میان استخوانهای گونه و بالای دندانهای نیش و آسیا قرار دارند و همانگونه که از داستان آن بیمار قرن هفدهمی پیداست، گاهی ریشه ی این دندانها به داخل سینوس فکی نفوذ می کند.

سینوسهای پیشانی در پیشانی و درست بالای ابروها قرار دارند. سینوسهای پرویزنی در میان چشمها قرار دارند و سینوسهای شب پره ای پشت بینی هستند.

همه ی این سینوسها با کانالهای کوچکی به یکدیگر و به بینی متصلند.

بافت مخصوص این سینوسها مخاط را تولید می کند. نیروی جاذبه باعث می شود که مخاط وارد حفره ی بینی شود.

بعضی محققان بر این باورند که سینوسها به طور تصادفی در جریان تکامل بشر ایجاد شده اند و هیچگونه وظیفه ی مشخصی ندارند. به مرور زمان که ما رشد می کنیم سینوسها هم گسترش پیدا می کنند و شکلشان تغییر می کند. به همین خاطر برخی متخصصان ادعا می کنند که سینوسها در اثر جویدن تغییر شکل می دهند. برخی فکر می کنند که فشار هوا در شکل گیری سینوسها نقش دارد. اما هنوز پاسخ روشن و قطعی برای اینکه سینوسها به چه کار می آیند پیدا نشده است. آنچه که به این معماها دامن می زند غیر متقارن بودن سینوسهاست. هر یک از این حفره ها اندازه و شکل منحصر به فرد خود را دارد به گونه ای که مثل اثر انگشت آن حفره را از دیگر حفره ها متمایز می کند.

علاوه بر اینکه نمی دانیم سینوسها چگونه به وجود آمده اند، هنوز نمی دانیم که چرا به وجود آمده اند. حدود دو هزار سال پیش، جالینوس، پزشک مشهور یونانی، معتقد بود که سینوسها برای این به وجود آمده اند تا وزن سر را کاهش بدهند. بعدها برخی نظریه پردازان بر این باور بودند که سینوسها به تنظیم دما و رطوبت هوایی که تنفس می کنیم کمک می کنند، یا اینکه از فشار بر حفره ی بینی در هنگام عطسه کردن می کاهند، یا برای تولید مخاط لازم هستند، یا به بو کردن کمک می کنند، و یا اینکه اتاقهای تشدیدی برای تولید صدای ما هستند. این نظریات موجه به نظر می رسند اما واقعیت این است که همه ی آنها رد شده اند. چون نمی دانیم سینوسها برای چه به وجود آمده اند پس نمی توانیم بگوییم که آیا هر سینوسی وظیفه های متفاوت از سینوس دیگر دارد یا نه.

یکی از جنجالی ترین نظریه ها درباره ی سینوسها به نظریه ی بحث برانگیز “میمون آبزی” مرتبط است. بر اساس این نظریه انسانها بر خلاف نظر رایج در صحرای آفریقا تکامل نیافته اند بلکه در ساحل رودخانه ها، دریاچه ها و اقیانوسها تکامل پیدا کرده اند. اگر این نظریه درست باشد، می تواند برخی از ویژگیهای خاص انسان را که او را از میمونها متمایز و به حیوانات دریایی شبیه می کند توضیح دهد، مثلا نداشتن پشم، مغز بزرگ، چربی، و سینوسها. داشتن سینوس هم بر اساس این نظریه کاملا منطقی به نظر می رسد چرا که جمجمه ی پر از هوا بسیار آسانتر از جمجمه ی بدون هوا روی آب می ماند.

اما فارغ از اینکه سینوسها به چه علتی تکامل پیدا کرده اند، نمی توان انکار کرد که آنها فوایدی هم دارند. در سال ۱۹۹۵ میلادی، کشف شد که سینوسها مقادیر زیادی گاز اکسید نیتریک (NO) تولید می کنند. گاز اکسید نیتریک می تواند فشار خون را بالا ببرد و خواص ضد باکتری دارد. به عبارت دیگر، گاز موجود در بینی شما احتمالا به جلوگیری از رشد میکروبها در حفره ی بینی کمک می کند. البته توجه داشته باشید که وظایف کنونی یک عضو بدن لزوما ربطی به دلایل تکامل آن ندارد و نباید این دو با هم اشتباه گرفته شوند. صرفا به این دلیل که سینوسها گاز اکسید نیتریک تولید می کنند دلیل بر این نیست که به همین منظور هم تکامل پیدا کرده اند. تولید گاز می ممکن است اثر جانبی و تصادفی یک فرآیند متفاوت باشد.

با وجود اینکه سینوسها به دستگاه ایمنی بدن کمک می کنند، اما می دانیم که همیشه در این کار موفق نیستند و گاهی این حفره های موجود در جمجمه از چیزهایی غیر از یک گاز مفید پر می شوند.

سینوسهای بیمار

برای سینوسها خیلی مشکلات می تواند پیش بیاید. به عنوان نمونه ممکن است شما یک سینوس اضافه داشته باشید! ظاهرا ده درصد انسانها به خاطر تغییرات ژنتیکی دارای یک فضای خالی اضافه در سرشان هستند. اما فضای موجود در سر حجم مشخصی دارد و داشتن یک سینوس اضافه به این معنی است که جا برای دیگر سینوسها تنگ می شود و در نتیجه مجرای بین سینوسها و حفره ی بینی کوچکتر می شود. هرچقدر مجرای بین سینوسها و حفره ی بینی کوچکتر باشد، بدتر است. وقتی این مجراها مسدود می شوند، مشکلات شروع می شوند.

این مجراها حتی در صورت نبود یک سینوس اضافه هم می توانند تنگ و کوچک باشند. در هر حال، مجرای بین سینوس و حفره ی بینی، هیچ وقت مسیر فراخ و بازی نیست. این مجراها کوچکند و به راحتی به دلیل تورم بافتهایشان در اثر سرماخوردگی یا حساسیت، مسدود می شوند. نتیجه اصلا مطلوب نیست: فشار و سردرد، آبریزش بینی، سرفه، از دست دادن حس بویایی، گوشهای گرفته و گاهی حتی خون دماغ. سردردها معمولا به مشکلات سینوسی ارتباط دارند زیرا وقتی حرکت هوا و مایعات در سینوسها مسدود می شود فشار در آنها افزایش پیدا می کند.

همه ی این علائم با ورم سینوس که مانع عبور مخاط به سمت حفره ی بینی می شوند ارتباط دارند. وقتی این کانالها به مدت طولانی مسدود باشند و به گوش میانی فشار بیاورند ممکن است باعث مشکلات ثانویه همچون وزوز گوش شوند. در برخی موارد، مشکلات مزمن سینوسی و خون دماغها می تواند علائم مشکلات جدی تری باشد – پس اگر مشکل سینوستان حل نمی شود و یا اگر تب، خستگی مفرط یا علائم دیگر دارید به پزشکتان مراجعه کنید.

پیشگیری و درمان گرفتگی سینوس

در رسوم ادیان باستانی شبه قاره هند، مراحل والای عبادت با دقت و توجه به نحوه ی تنفس حاصل می شود. تنفس پاکیزه و راحت از اهمیت بالایی برخوردار است. سرماخوردگی و حساسیتی که منجر به انسداد مجراهای تنفسی می شوند، مطلوب نیستند، بنابراین یوگی ها روشی ابداع کردند به نام “جالانتی” که در زبان سانسکریت به معنای شستشوی بینی است.

مفهوم این روش ساده اما هوشمندانه است. کمی نمک به مقداری آب گرم اضافه کنید و آن را به یک قوری منتقل کنید. در روشویی سرتان را خم کنید به نحوی که یک سمت صورتتان رو به پایین و سمت دیگر رو به بالا باشد. نوک لوله ی قوری را در سوراخ دماغتان که رو به بالاست قرار دهید و محتوای قوری را در دماغتان بریزید. احساس عجیبیی به شما دست می دهد وقتی آب حفره ی بینیتان را پر می کند و عجیبتر وقتی که آب از سوراخ دماغتان که به سمت پایین است بیرون می ریزد. وقتی همه ی آب مصرف شد، دماغتان را خالی کنید تا هرگونه اضافات از آن بیرون بریزد.

شستشوی بینی با قوری روشی است که پزشکان توصیه و تأیید می کنند و یک روش ایمن و مؤثر برای تمیز کردن بینی و ناحیه ی اطراف آن است به شرط آنکه قوری و آب موجود در آن استریل باشد. افزودن نمک به آب نکته ی کار است و باعث می شود که جریان آب در مجرای بینی برای شما راحت باشد و از احساس نامطبوع عبور آب از بینی که در هنگام وارونه شدن در استخر به شما دست می دهد پیشگیری می کند.

همچنین مهم است که از آب مقطر یا آب جوشیده استفاده کنید. اگر از آب شیر استفاده می کنید آن را از صافی ریز عبور دهید و برای اطمینان آب را بجوشانید و قبل از شستشو صبر کنید آب خنک شود.

مشکلات سینوسی گاهی با نوشیدن آب زیاد حل می شوند، چرا که آب مخاط را رقیق می کند و به آن امکان می دهد که راحتتر خارج شود. پیچاندن یک حوله ی گرم دور سرتان کمک می کند که ورم بافتهای سینوس بخوابد و تنفس بخار – از دوش یا بخور – مجراهای بینی را مرطوب می کند.

منبع: www.howstuffworks.com