وقتی نوزاد برای نخستین بار لبخند می زند به احتمال فراوان دندانی در دهانش دیده نمی شود. اما پس از چند ماه شما متوجه یک نقطه ی سفید درخشان در دهانش می شوید و یا اینکه وقتی با قاشق به او غذا می دهید صدای برخورد قاشق با نخستین دندان او را می شنوید.
با برداشتن چند گام ساده در دوران کودکی فرزندتان می توانید الگویی برای او ایجاد کنید که به سلامت دندانهایش برای بقیه ی عمرش کمک کند. در این مطلب به شما می گوییم که چگونه از دندانهای کودک مراقبت کنید. در ابتدا اهمیت دندانهای شیری را یادآور می شویم و اینکه چرا نباید دندانهای شیری را به خاطر موقتی بودنشان بی اهمیت دانست. سپس می بینیم که چگونه باید از دندانهای شیری مراقبت کرد و چگونه در صورت لزوم باید کودک را به دندانپزشک برد.
اهمیت دندانهای شیری
بسیاری از والدین از اهمیت دندانهای فرزندشان، مخصوصا دندانهای شیری، غفلت می ورزند. برخی والدین نمی دانند که دندان کارکردهایی غیر از گاز زدن و جویدن هم دارد.
دندانهای نوزاد شما وظایف زیر را به عهده دارند:
- کمک به فراهم کردن تغذیه ی بدن
- کمک به حرف زدن
- کمک به رشد طبیعی استخوانهای چانه و ماهیچه های صورت
- کمک به زیبا شدن چهره
- نگه داشتن جا برای دندانهای دائمی و هدایت آنها به جایگاه خودشان
بدون داشتن دندانهای سالم و مرتب، ممکن است فرزندتان با جویدن مشکل داشته باشد و نتواند از یک رژیم غذایی متناسب بهره مند شود. اگر دهان فرزندتان به علت دندان لق، آفت، یا حفره دردناک باشد، ممکن است همه ی غذاها را رد کند یا فقط غذاها یا مایعاتی را بپذیرد که می تواند بدون درد مصرف کند. اما برای یک رژیم متعادل نیاز به غذاهای متنوع هست و جویدن غذاها با بافتهای گوناگون تمرین خوبی برای لثه ها و دندانهاست.
مرحله ی اول گوارش غذا در دهان اتفاق می افتد و جویدن کمک می کند که غذا به قطعات کوچکتر و قابل هضم تر تبدیل شود. اگر فرزندتان خیلی سریع و بدون جویدن کافی غذاها را می بلعد، ممکن است فرآیند گوارش طولانی تر شود.
دندانهای کودک، یک عامل حیاتی برای صحیت کردن هستند. بدون دندانهای سالم و مرتب ممکن است فرزند شما در بیان کلمات و سخن گفتن واضح با مشکل رو به رو شود. (تصور کنید کودکی که تازه دندانهای شیری اش را از دست می دهد چگونه صحبت می کند.)
همچون ماهیچه های دیگر اعضای بدن، ماهیچه های فک و صورت هم برای رشد و آمادگی نیاز به تمرین دارند؛ بدون ماهیچه های رشد یافته در فک ممکن است استخوان های فک نوزاد هم درست رشد نکنند. مکیدن فرصت تمرین را برای ماهیچه های فک، گونه و زبان فراهم می کند. وقتی نوزاد به سن مناسب برای غذای جامد می رسد، جویدن هم به این ماهیچه ها تمرین می دهد. این تمرینها باعث می شوند که ساختار این عضلات به رشد و آمادگی لازم برسد و شرایط برای در آمدن دندانهای شیری مهیا شود.
ظاهر نوزاد همانقدر برای شما مهم است که برای او در آینده. همه ی افراد به طور طبیعی دارای دندانهای سفید و براق و لبخند زیبا نیستند. ممکن است کودک شما ویژگی هایی (مثل داشتن دندان بزرگ در چانه ی کوچک) داشته باشد که باعث شود دندانهایش زیبا به نظر نرسند.
اتفاقات دوران بارداری مثل تب کردن مادر یا استفاده ی مادر از برخی داروها می تواند شکل گیری دندانهای شیری را تحت تأثیر قرار دهد. اما شما می توانید به نوزاد کمک کنید که خیلی زود بهداشت دهان و دندان را یاد بگیرد تا به زیباتر شدن ظاهر او کمک کند.
دندانهای شیری فرزند شما باید پنج سال یا ده سال یا بیشتر دوام بیاورند. وقتی یک دندان دائمی در آستانه ی سر زدن از لثه قرار دارد، ریشه های دندان شیری که قرار است جایگزین شود کم کم از بین می روند. به تدریج دندان دائمی، دندان شیری را به بیرون هل می دهد و جایی را که دندان شیری برایش نگه داشته بود می گیرد. اگر یک دندان شیری خیلی زودتر از موعد از دست برود، دندان دائمی درست به سمت جایگاهش هدایت نمی شود.
همچنین دندانهای مجاور دندان از دست رفته ممکن است به سمت فضای خالی پیشروی کنند. چون این دندانها فضای متعلق به دندان دیگر را اشغال می کنند، دندانهای دائمی جایگزین آنها در مکانهای اشتباه قرار می گیرند. در چنین شرایطی ممکن است دندانپزشک از یک جانگهدار در دهان استفاده کند. ولی ترجیح این است که اقدامات پیشگیرانه ی لازم برای نگه داشتن دندانهای شیری تا زمان در آمدن دندانهای دائمی صورت بگیرد.
با این امید که تا به این جای کار نسبت به اهمیت دندانهای شیری قانع شده اید، در بخش بعد به نحوه ی مراقبت از این دندانها می پردازیم.
چگونه از دندانهای شیری مراقبت کنیم؟
دهان کودک را حتی پیش از در آمدن اولین دندان باید به طور مرتب معاینه کنید. این کار به شما تصور خوبی از وضعیت طبیعی دهان نوزادتان می دهد. پیش از در آمدن اولین دندان، نوزاد ممکن است بیش از حد معمول گریه و ناله کند. از دیگر علائم در آمدن دندانها تغییرات در عادات غذایی، مشکلات خوابیدن و زودرنجی است.
اگر لثه های نوزاد سرخ و متورم است و یا اگر می توانید نوک دندان را حس کنید یا ببینید، احتمالا دندان آوردن علت این تغییرات در رفتار نوزاد است. ولی اگر نوزاد تب دارد یا پوستش دانه زده و یا استفراغ می کند، ممکن است علت چیز دیگری باشد.
نوزاد در این دوره تمایل زیادی به جویدن دارد.؛ باید به او اسباب بازی های مخصوص جویدن یا مز یخ زده بدهید. همه ی نوزادان به یک اندازه و به یک شکل به کمک نیاز ندارند. پیش از استفاده از محصولات تجاری برای تسهیل فرآیند دندان درآوردن، با پزشک یا دندانپزشک فرزندتان مشورت کنید. برای تسکین سوزش لثه ها، روزی دو یا سه بار آنها را با یک گاز پانسمان مرطوب تمیز کنید.
وقتی دندانهای نوزاد شروع به پدیدار شدن کرد، هر روز آنها را با یک گاز پانسمان تمیز کنید و یا بشویید تا زمانی که به اندازه ای بزرگ شود که بتواند از مسواک استفاده کند. وقتی فرزندتان به سن یک سال و نیم یا دو سال رسید، برای او یک مسواک کوچک بخرید.
حد اقل روزی یک بار – ترجیحا پیش از خوابیدن – باید دندانهای کودک را مسواک بزنید. در طول روز و ترجیحا پس از هر وعده ی غذایی هم بگذارید خودش تلاش کند دندانهایش را مسواک کند؛ عموما در این سن کودک به جای مسواک زدن، مسواک را می جود. ولی شما تلاش نکنید در این سن مسواک زدن صحیح را به کودک یاد بدهید. آنچه مهم است این است که کودک روال رعایت بهداشت دهان را فرا بگیرد و حتی جویدن مسواک هم می تواند به تمیز شدن دندانها کمک کند.
پوسیدگی دندانها در اثر آشامیدن
هیچ وقت به نوزاد وقتی که در تختش می خوابد، شیشه ی شیر، آب میوه، یا نوشیدنی های شیرین ندهید و هیچ وقت عسل، شیره، یا دیگر شیرین کننده ها را روی پستانکش نگذارید. این کارها می تواند منجر به خراب شدن دندانهای نوزاد شود. پوسیدگی دندان یا سندروم پوسیدگی دوران شیرخوارگی از عواقب در پیش گرفتن چنین شیوه ای است.
وقتی نوزاد شما شیشه ی شیر را در هنگام بیداری می مکد، شیر مکیده شده به سرعت با بزاق شسته و بلعیده می شود. اما اگر نوزاد در هنگام شیر خوردن بخوابد به دفعات کمتر شیر را قورت می دهد و باکتری هایی که به طور معمول در دهانش هستند زمان کافی دارند که شکر موجود در مایعات نوشیده شده را به اسیدهایی تبدیل کنند که به مینای دندان حمله می کند. شیرین کننده های روی پستانک هم باعث می شوند که شکر به مدت طولانی در دهان بماند. دندانهایی که بیش از همه خسارت می بینند دندانهای پیشین بالا هستند. مشاهده شده که حتی کودکان هیجده ماهه هم گاهی این دندانها را در اثر پوسیدگی از این نوع از دست داده اند.
از دیگر عادات مخرب می توان به استفاده از یک تکه نان به جای پستانک یا قرار دادن شکر روی یک پارچه و استفاده از آن به عنوان پستانک اشاره کرد. نشاسته ی نان خیلی سریع در دهان به شکر تبدیل می شود که به نوبه ی خود می تواند به عنوان غذا برای باکتری های عامل پوسیدگی دندان عمل کند.
فلوراید
فلوراید با ترکیب شدن با مینای دندان، آن را نسبت به پوسیدگی مقاوم تر می کند. استفاده از فلوراید می تواند خطر ایجاد حفره در دندان را شش و شش در صد کاهش دهد. فلوراید را می توان به صورت قطره های قابل بلعیدن، ژلهایی که به دندان مالیده می شوند، جویدنی، ویتامینهای ترکیبی، و در خمیر دندان پیدا کرد. ولی رایج ترین منبع آن در بسیاری مناطق آب لوله کشی شهر است.
چون مینای برخی دندانها در دوران جنینی شکل می گیرد، دریافت میزان کافی از فلوراید در دوران بارداری برای سلامت آینده ی دندانهای نوزاد از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر آب فلوراید دار می نوشید به اندازه ی کافی فلوراید دریافت می کنید.
اگر نوزادتان شیر مادر یا شیر خشک می نوشد ممکن است به اندازه ی کافی فلوراید دریافت نکند و نیاز به مکمل فلوراید داشته باشد. پزشک یا دندانپزشک شما می تواند به شما بهترین مکمل را معرفی کند.
اگر آبی که می نوشید فلورایددار است، بهتر است دیگر از مکمل های فلوراید استفاده نکنید. استفاده ی بیش از حد از فلوراید می تواند به تغییر رنگ دائمی دندان منجر شود.
دیگر مشکلات دندان
پوسیدگی دندانها یکی از رایجترین بیماریهایی است که گریبانگیر کودکان می شود و در عین حال بیش از همه ی بیماریها قابل پیشگیری است. برای پیشگیری از ایجاد حفره در دندان و تشخیص پوسیدگی در مراحل آغازین، برای کودک یک رژیم غذایی متوازن کم شکر تدوین کنید، به او آب حاوی فلوراید بدهید و یا از مکملهای فلوراید استفاده کنید، به او آموزش دهید که دندانهایش را پس از هر وعده ی غذایی مسواک بزند، و در زمانهای توصیه شده او را به دندانپزشک ببرید. پوسیدگی دندان شیری باید درمان شود تا درد دندان کودک تسکین پیدا کند و دندان تا زمان جایگزین شدن با دندان دائمی قابل استفاده بماند.
لثه های خونین و متورم طبیعی نیستند و علامتی از یک مشکل دهان و دندان هستند. حتی یک بچه ی کوچک هم می تواند به یک بیماری لثه مبتلا شود که نیاز به توجه دندانپزشک دارد. بیماری لثه ی درمان نشده یا پوسیدگی در دندانهای شیری می تواند به عفونت و دیگری مشکلاتی منجر شود که بر دندانهای دائمی هم اثر می گذارند.
کودکان خردسالی که دنیای اطرافشان را چهار دست و پا، تاتی کنان یا با تلاش برای روی پای خود ایستادن جست و جو می کنند ممکن است زمین بخورند و دهان و دندانشان آسیب ببیند. هرگونه جراحتی که منجر به خونریزی شدید یا لق شدن یا جابه جا شدن دندان شود باید به دندانپزشک نشان داده شود. اگر دندان از جا کنده شد، آن را در یک لیوان آب بگذارید و همراه با فرزندتان در اسرع وقت به دندانپزشک ببرید.
مکیدن انگشت شست، برای نوزادان و خردسالان یک رفتار طبیعی و خشنود کننده است. بسیاری از پدر و مادرها نگرانند که مکیدن انگشت ممکن است نظم و ترتیب دندانهای دائمی را به هم بزند. اما بیشتر کودکان با رسیدن به سن چهار یا پنح سالگی، این عادت را ترک می کنند. به نظر نمی رسد که این عادت تأثیری بر دندانهای دائمی داشته باشد و نباید درباره ی آن نگران بود.
فارغ از اینکه چقدر خوب از دندانهای کودک مراقبت کنید، باید در نهایت او را به دندانپزشک ببرید. در بخش بعد به این موضوع می پردازیم.
بردن کودک به دندانپزشک
فرزندتان را باید تا پیش از دو سالگی به دندانپزشک ببرید. معمولا تمام دندانهای شیری در سن دو تا سه سالگی از لثه بیرون آمده اند. بیشتر کودکان سه ساله و کوچکتر مشکل دهان و دندان خاصی ندارند. اولین ملاقات با دندانپزشک عموما شامل بررسی و احیانا تمیز کردن دندانهاست.
دندانپزشک خودتان می تواند بهترین فرد برای معرفی یک دندانپزشک برای فرزندتان باشد. اگر در یک شهر کوچک یا روستا زندگی می کنید، احتمالا دندانپزشک فرزندتان همان دندانپزشک خودتان خواهد بود. اما بسیاری از دندانپزشکان، مخصوصا آنهایی که در شهرها هستند، ترجیح می دهند کودکان را معاینه نکنند. در عوض شما را به یک دندانپزشک کودکان معرفی می کنند، یعنی دندانپزشکی که تخصصش مراقبت از دندانهای کودکان است.
بیشتر کودکان از غریبه ها می ترسند و دندانپزشک هم در ابتدا برای فرزند شما یک غریبه است. شما می توانید با رفتارتان با دندانپزشک به کودک کمک کنید که دندانپزشک را یک دوست تلقی کند. اگر شما هنگام رفتن به دندانپزشک خونسرد و آرام باشید، فرزندتان هم اینگونه خواهد بود.
اما اگر علائم ترس و دلهره (مثل فشار دادن بیش از حد دست فرزندتان) بروز دهید، این ترسها به فرزندتان هم منتقل خواهد شد. جلوی فرزندتان درباره ی جزئیات دردناک کار دندانپزشک صحبت نکنید. فرزند شما حد اقل تا سالها با این مشکلات دست و پنجه نرم نخواهد کرد؛ شنیدن درباره ی این مشکلات صرفا باعث ترس و نگرانی بیهوده می شود.
همچنین هیچگاه فرزندتان را تهدید به رفتن به دندانپزشک یا هرگونه متخصص بهداشت و درمان دیگر نکنید. اگر فرزندتان درباره ی درد یا جزئیات کار دندانپزشک از شما سؤال کرد با او صادق باشید. برخی از کارهای دندانپزشک می تواند برای کودک آزاردهنده باشد و او باید این را بداند، البته در صورتی که سؤال کند. اگر درباره ی جواب سؤالش مطمئن نیستید می توانید به او بگویید که سؤالش را از خود دندانپزشک بپرسد. به خاطر داشته باشید که حتی عملهای دردآور هم با بی حسی بدون درد می شوند؛ اگر فرزندتان نگران درد است شما یا دندانپزشک می توانید این را به او بگویید.
هرچند دندانهای شیری بالاخره می افتند، لازم است تا آن زمان به خوبی از آنها مراقبت کرد. همچنین ایجاد عادات خوب مراقبت از دندان در سنین کودکی می تواند باعث تداوم و تشویق همین عادات در دوران بزرگسالی شود.
این مطلب ترجمه ای بود از مقاله ای به قلم آلوین ادن، پروفسور بالینی پزشکی اطفال در کالج پزشکی دانشگاه کورنل.
محتوای این مطلب صرفا برای اطلاع رسانی است و به هیچ عنوان نمی توان آن را توصیه ی پزشکی قلمداد کرد. سایت چرا؟چرا؟دات کام هیچ گونه مسئولیتی در قبال عواقب به کار بستن توصیه های این مطلب ندارد. برای دریافت توصیه پزشکی لطفا به پزشک مورد اطمینان خود مراجعه کنید.
منبع: www.howstuffworks.com