ژان پیاژه، دانشمند سوییسی (۱۸۹۶ تا ۱۹۸۰ میلادی)، تحقیقات بسیار مهمی درباره ی ذهن انسان و به ویژه ذهن کودکان انجام داد. او که خود در دوران کودکی یک نابغه بود و نخستین مقاله ی علمی خود را در سن یازده سالگی منتشر کرده بود، در طول عمرش بیش از ۶۰ کتاب و صدها مقاله به چاپ رساند [منبع: Jean Piaget Society].
او که شاید بیش از هرچیز به خاطر نظریه اش در زمینه ی پیشرفت شناختی مشهور شده است، به کمک همکارانش آزمایشهایی انجام داد که نشان می داد کودکان در سنین مختلف چه تفاوتهایی در فهم و پردازش دنیای اطراف دارند و چگونه با رشد سنی از منطق و توانایی استدلال برخوردار می شوند. پیاژه برای توصیف این مفاهیم عنوان “شناخت شناسی ژنتیکی” را برگزید که طبق تعریف شامل مطالعه ی چگونگی کسب دانش و ساز و کارها و فرآیندهای مربوط به آن است. او کشف کرد که رشد دانش و مهارتهای استدلالی ما رابطه ی تنگاتنگی با رشد بیولوژیکی ما دارد. فرزندان ما، آنگونه که برخی به مزاح می گویند، بزرگسالان کم عقل نیستند؛ فقط شیوه ی فکر کردن آنها کاملا با بزرگترها متفاوت است.
نظریه ی پیاژه البته بدون منتقد نیست. تحقیقات جدیدتر نشان می دهد که این نظریه در موارد مختلف مثل سنینی که برای مراحل مختلف بر می شمرد بیش از اندازه انعطاف ناپذیر است. همچنین بسیاری از کودکان زودتر از آنچه پیاژه می گوید مراحل رشد را طی می کنند. از سوی دیگر بسیاری هم چهار مرحله ی پیشرفت را به کندی طی می کنند و برخی حتی موفق به تکمیل مرحله ی چهارم نمی شوند. این مشاهدات تردیدهایی را درباره ی اینکه تا چه میزان می توان رشد بیولوژیکی را وارد معادلات رشد شناختی کرد، ایجاد می کند. برخی منتقدین هم می گویند که نظریه ی پیاژه، تأثیر فرهنگ و جنسیت را بر رشد کودک دست کم می گیرد.
به رغم اینکه تحقیقات جدیدتر، نظریات علمی بهتری را به عنوان جایگزین نظریه ی پیاژه معرفی کرده اند، نظریه ی پیاژه همچنان به عنوان یک نظریه ی راهگشا مطرح است که تأثیر شگرفی بر دانش بشر درباره ی رشد کودک و مدلهای تحصیلی داشته است. بنابراین در ادامه سیری می کنیم در مراحل رشد ذهنی کودک به آن شکلی که پیاژه توصیف کرده است.
مرحله ی حسی حرکتی
وجه مشخصه ی مرحله ی حسی حرکتی که از زمان تولد شروع می شود و تا حدود دو سالگی به طول می انجامد، تجاربی است که غالبا از طریق محرکهای حسی و فعالیتهای حرکتی حاصل می شود. اساسا کودک در این مرحله بیشترین اطلاعات را از طریق گشتن در محیط اطراف و مشاهده ی اتفاقات پیرامونش کسب می کند.
مرحله حسی حرکتی به نوبه ی خود به شش بخش تقسیم می شود که هریک گامی کوچک رو به جلو به سوی آگاهی بیشتر است. در آغاز همه چیز به صورت واکنش به اتفاقات پیرامون است اما با شکل گیری نقشه ی ذهنی (مجموعه ای به هم پیوسته از ادراکات و ایده ها و اعمال) تعاملات معنادارتری را با دنیای اطرافش آغاز می کند.
برای فهم بهتر نقشه ی ذهنی بیایید یک گام به عقب برویم و نگاهی بیاندازیم به برخی از جزییات اساسی نظریه ی پیاژه. پیاژه می گفت که وقتی انسانها در معرض تجارب و محرکهای جدید دنیای خارج قرار می گیرند، به دنبال این هستند که با پیدا کردن جایی معقول برای دانسته ی جدیدشان، زودتر ذهنشان را به حالت تعادل قبلی برگردانند.
ما این کار را با استفاده از دو ابزار مهم که با یکدیگر هماهنگ کار می کنند انجام می دهیم: جذب و ترمیم. ابزار جذب زمانی به کار گرفته می شود که ما اطلاعات جدید را در نقشه ی ذهنی موجود قرار می دهیم در حالی که ترمیم زمانی به کار گرفته می شود که ما باید نقشه ی ذهنی موجود را تغییر دهیم چرا که قرار دادن اطلاعات جدید در نقشه ی ذهنی کنونی با عقل جور در نمی آید. به این شکل ما از این دو ابزار برای پیشرفت شناختی خود استفاده می کنیم و به مرور زمان ساختارهای ذهنی داخلی ما پیچیده و پیچیده تر می شوند.
پس از فهم این دو ابزار حالا می توانیم مراحل رشد شناختی کودک را بهتر درک کنیم. او به تدریج یاد می گیرد که می تواند از حرکت کردن برای انجام کارها و رسیدن به نتیجه استفاده کند – این همان زمانی است که کلید خودرو و صداهای زیر برای او جذاب می شوند – و شروع می کند به کارهای عمدی. او همچنین یاد می گیرد که اشیاء حتی اگر او محل را ترک کند و آنها را نبیند سر جایشان هستند؛ مفهومی که دائم بودن اشیاء نامیده می شود. به همین دلیل هم، بازی دالی موشه در این سن برای کودک فوق العاده جذاب است.
به محض اینکه کودک شروع به حرف زدن می کند، وارد مرحله ی دوم می شود.
مرحله ی پیش عملیاتی
وقتی کودک دو ساله می شود، وارد مرحله ی دوم رشد و پیشرفت می گردد: مرحله ی پیش عملیاتی. او کم کم بر زبان مسلط می شود و تا حدی نشانه ها را فرا می گیرد: او یاد می گیرد که اشیاء را می توان هم با کلمات و هم با تصاویرشان شناسایی کرد حتی وقتی که آن اشیاء در اطراف ما نباشند. حافظه و تخیل همزمان با فهم زبان و نشانه ها رشد می کنند و به این شکل کودک توانایی بازیهایی را پیدا می کند که در آنها باید وانمود به دیدن و وجود داشتن اشیائی کند که واقعا در اطراف موجود نیستند. چون هنوز تجربه ی زیادی ندارد، این بازیها عموما به شکل نقش بازی کردن در سناریوهایی است که حالت تقلید اعمال دیگران را دارد. این بازیهای نمادین به او این امکان را می دهد که درک بهتری از آنچه افراد نزدیک به او انجام می دهند داشته باشد.
با این حال هنوز ذهن او برای تقسیم بندی اشیاء به دسته های مختلف خیلی ساده است. این واقعیت که به یک شیء همزمان می توان از ابعاد و زوایای مختلف نگریست برای او یک چالش است. مثلا آجرهای اسباب بازی را در نظر بگیرید. او می خواهد همه ی آجرهای آبی را بدون توجه به شکل آنها روی هم سوار کند اما این کار ممکن است باعث شود با همبازیش دچار اختلاف شود. چرا که همبازیش می خواهد آجرهای گرد را روی یکدیگر و آجرهای مربع شکل را هم روی همدیگر قرار دهد و برای این کار به رنگ آجرها هیچ توجهی ندارد. هر کودک فقط به ویژگیهایی نگاه می کند که برای او مهم است.
همانطور که در مثال آجرها هم دیدید، کودکان در این مرحله تمایل به خودمحوری دارند -به این دلیل که هنوز نمی توانند پدیده ها را از نگاه دیگران ببینند. این مسأله از آنجا نشأت می گیرد که آنها تازه دارند خودشان را به عنوان یک شخص مستقل و جدا از بقیه ی دنیا می شناسند.
در سنی که کودک شروع به یادگیری منطق شهودی می کند -معمولا در چهارسالگی- همچنان در فهم دنیای اطراف دچار بی منطقی است. در مرحله ی بعد به این موضوع می پردازیم.
مرحله ی عملیاتی مسجل
وقتی کودک حدودا هفت ساله می شود، وارد مرحله ی عملیاتی مسجل می گردد که در آن دامنه ی مهارتهایش را گسترش می دهد و تسلطش بر زبان خیلی بیشتر می شود. همزمان با رشد شناختی، منطق آگاهانه ی او هم در ارتباط با اشیاء و پدیده ها بهبود پیدا می کند. با این وجود او همچنان با افکار انتزاعی مشکل دارد. از میزان خودمحور بودن او کاسته می شود و به تدریج متوجه می شود که دیگران لزوما به پدیده ها از همان زاویه ی دید او نمی نگرند.
با بالا رفتن سن به مفهومی پی می برد که پیاژه آن را بقاء می نامد. معنای این مفهوم این است که اشیاء ممکن است برخی از خواص فیزیکیشان را از دست بدهند اما ماهیتشان را از دست ندهند. پیاژه برای توضیح این مفهوم مثالی می آورد. کودک می فهمد که وقتی مایعی را از دو لیوان یکسان در دو لیوان با اشکال مختلف می ریزد، مقدار مایع درون لیوانها تغییر نمی کند.
مفهوم بقاء جنبه های مختلف دارد شامل اعداد، مواد، جرم، حجم و وزن. در این مرحله کودک بر این مفاهیم به طور جداگانه مسلط می شود و یاد می گیرد که هر چیزی در آن واحد از ابعاد مختلفی برخوردار است. او دسته بندی کردن و مرتب کردن را هم فرا می گیرد. می تواند مسائل ساده را حل کند و یاد می گیرد که می توان چیزها را به اجزای تشکیل دهنده شان تجزیه کرد و دوباره با کنار هم قرار دادن اجزاء به حالت اولیه برگرداند.
مرحله ی عملیاتی رسمی
مرحله ی چهارم رشد بر اساس نظریه ی پیاژه، مرحله ی عملیاتی رسمی نامیده می شود. در سن یازده سالگی، کودک آخرین شاخصه های رشد شناختی را به دست می آورد. او بر منطق تسلط کامل پیدا می کند و می تواند حتی مفاهیم انتزاعی را در ذهنش پردازش کند. ایده های نظری و فلسفی کم کم وارد ذهن او می شوند. مثلا ممکن است سوالاتی درباره ی ابعاد و اندازه ی جهان هستی ذهن او را به خود مشغول کند. همچنین بهتر می تواند درباره ی آینده بیاندیشد. مثلا ممکن است به طور جدی درباره ی اینکه در آینده می خواهد چه کاره شود فکر کند.
قابلیتهای دیگری هم به مجموعه ی مهارتهای شناختی او افزوده می شود، مانند:
- ساده سازی: توانایی تحلیل اجزای یک مسأله
- برداشت: توانایی گمانه زنی های استدلالی و استنتاجی
- ارزیابی: توانایی قضاوت درباره صحت یک راه حل
- کاربرد: توانایی فهم چگونگی به کارگیری مفاهیم انتزاعی در زندگی واقعی
در آغاز این مرحله ممکن است کودک موقتا دوباره خودمحور شود و تا حدی از خودش کمال گرایی بروز دهد.
در پایان این مرحله کودک کاملا بزرگ شده و آماده ی نقش آفرینی در جامعه است. اما باید دانست که همه ی افراد این مرحله ی آخر را با موفقیت به پایان نمی رسانند. تحقیقات نشان داده که حدود سی تا سی و پنج درصد اشخاص این مرحله را پشت سر نمی گذارند [منابع: Huitt و Epstein].
منابع:
- Atherton, James. “Piaget’s Developmental Theory.” Learning and Teaching. Feb. 10, 2009. (2/17/2010) http://www.learningandteaching.info/learning/piaget.htm
- Bhattacharya, Kakali and Han, Seungyeon. “Piaget and Cognitive Development.” University of Georgia. 2001. (2/17/2010) http://projects.coe.uga.edu/epltt/index.php?title=Piaget%27s_Constructivism
- Elkind, David. Piaget’s Developmental Theory: An Overview.” Davidson Films. 1989. (2/19/2010) http://video.google.com/videoplay?docid=-9014865592046332725#
- Epstein, Herman. “Why Johnny Can’t Reason.” Brainstages. (2/19/2010) http://www.brainstages.net/4thr.html
- Huitt, W. and Hummel, J. “Piaget’s theory of cognitive development.” Educational Psychology Interactive. 2003. (2/17/2010) http://www.edpsycinteractive.org/topics/cogsys/piaget.html
- “Jean Piaget.” Encyclopedia Britannica. (2/17/2010) http://www.britannica.com/EBchecked/topic/459096/Jean-Piaget#ref=ref179721
- McAllister, Jenny. “Piaget’s Stages of Cognitive Development.” Western Illinois University. (2/17/2010) http://frontpage.wiu.edu/~mfjtd/piaget%27s_stages.htm
- McDevitt, T. M. and Ormrod, J. E. “Piaget’s Four Stages of Cognitive Development.” Child Development and Education. 2007. (2/17/2010) http://www.education.com/reference/article/piaget-four-stages-cognitive-development/#
- Messerly, John Gerard. “Piaget’s conception of evolution: beyond Darwin and Lamark.” Rowman and Littlefield Publishers, Inc. 1996. (2/127/2010) http://books.google.com/books?id=BgBXNzUKHTAC&lpg=PA54&ots=GdA7S8vPON&dq=genetic%20epistemology%20def%3A&pg=PA54#v=onepage&q=&f=false
- Ojose, Bobby. “Applying Piaget’s Theory of Cognitive Development toMathematics Instruction.” The Mathematics Educator. 2008. (2/17/2010) http://math.coe.uga.edu/tme/issues/v18n1/v18n1_Ojose.pdf
- Smith Leslie. “A Brief Biography of Jean Piaget.” Jean Piaget Society. (2/17/2010) http://www.piaget.org/aboutPiaget.html
- “Stages of Intellectual Development In Children and Teenagers.” Child Development Institute. (2/17/2010)http://www.childdevelopmentinfo.com/development/piaget.shtml
منبع: www.howstuffworks.com
سلام روز بخیر
قبلا ازتون دعوتتون کرده بودم برای عضویت در گروه جامعه وبمستران
مهندس چرا نیومدی توی گروه
خوشحال میشیم تشریف بیارید و دوستان دیگه تبادل اطلاعات
داشته باشیم
گروه جامعه وب مستر ها
https://t.me/joinchat/DBhKUBJE3gUMxzABig66Ig